Vrijwel ieder weekend maak ik een lange wandeling door onze mooie provincie Groningen. Hieronder staan de verslagen van een aantal van deze wandelingen.
WOLDENDORP, LALLEWEER, BORGSWEER, TERMUNTERZIJL, TERMUNTEN en BAAMSUM
We starten bij de Petruskerk aan de rand van Woldendorp, gemeente Eemsdelta. De kerk staat hoog en droog op een eigen wierde. Het dorp zelf ligt op haar eigen wierde. De kerk heeft een rijke geschiedenis, waarbij door allerlei gebeurtenissen het uiterlijk vaak is veranderd. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd de kerk aanzienlijk beschadigd. Een paar dagen voor het einde van de oorlog vonden bij de bevrijding van Delfzijl in en rond Woldendorp gevechten plaats met de terugtrekkende troepen van de Wehrmacht. Daarbij werden meerdere huizen en boerderijen vernield. Van de kerk gingen de kap, de dakruiter en het volledige kerkmeubilair verloren.
KOBEETJEDRAAI
We verlaten het dorp in de richting van het gehucht Lalleweer. Bij Lalleweer ligt de brug Kobeetjedraai, genoemd naar een brug over het Termunterzijldiep bij de boerderij van Hendrik Jans Kobeet (1761-1832); zie oude foto.
VERDWENEN DORPEN
Het volgende gehucht is Borgsweer. Het voortbestaan van het dorp werd in de zeventiger jaren van de twintigste eeuw ernstig bedreigd. De uitbreidingsplannen van Delfzijl, waaraan de dorpen in de Oosterhoek (Heveskes, Oterdum en een groot deel van Weiwerd) zijn opgeofferd, dreigden ook Borgsweer te zullen opslokken. Door de tegenvallende ontwikkelingen is die bedreiging inmiddels niet meer aan de orde.
SPUISLUIS
Borgsweer grenst aan Termunterzijl, zijl is een ander woord voor spuisluis. Hier mondt het Termunterzijldiep uit in de Eems. Rechts van dit water ligt de Dollard, links de Waddenzee en aan de overkant Duitsland. We pauzeren met zicht op Gemaal Rozema (bouwjaar 2000). Het nam de plaats in van het nabij gelegen Gemaal Cremer.
URSUSKERK
Na de koffie met broodjes lopen we door naar Termunten. Vanaf de dijk loop je via een trap en een bruggetje recht op de Ursuskerk af, ook hier verbaas je je over de grootte van het gebouw en dat in zo’n klein Gronings dorp. Van mei tot oktober is de kerk elke zondagmiddag open voor bezoek; dan kun je ook de spannende toren beklimmen, met uitzicht over Eems en Dollard en een blik in de gewelven werpen. Dit deed ik vorig jaar al een keer, dus deze keer lopen we door.
VILLA’S
Via het gehucht Baamsum komen we na ruim dertien zonnige kilometer terug in Woldendorp. Daar maken we nog een klein rondje, langs een aantal prachtige villa’s, tot we weer terug zijn bij de parkeerplaats tegenover de Petruskerk.
ZONNIGE HERFSTWANDELING LANGS HET REITDIEP
Vanuit Adorp (startplek) lopen we via de Wierumerschouwsterweg naar het gehucht Hekkum. Onderweg passeren we een prachtige boerderij. Op een oude foto heeft de boerderij nog luiken. Ook weer zoiets uit het verleden wat we weer terug zouden moeten laten komen. Luiken in plaats van airconditioning, dat is pas duurzaam!
SLUIS
Een grote groep brommerrijders passeert ons. Later zien we ze aan de andere kant van het Reitdiep pauzeren bij het kerkje van Oostum. Daar komen wij niet, wij lopen naar Hekkum. Hekkum is ontstaan op een wierde langs de oude dijk van het Reitdiep. Ten noordwesten van dit gehucht, bij de voormalige Wetsingersluis, pauzeren we. Deze sluis speelde een belangrijke rol in de waterhuishouding van de stad Groningen. De stad Groningen was als zeehaven een belangrijk centrum en stond via het Reitdiep in open verbinding met de zee. Hierdoor was eb en vloed merkbaar tot aan de stad.
In 1854 viel het besluit van de Provinciale Staten van Groningen om het Reitdiep te verruimen, te verdiepen en af te sluiten, dus een afsluitdijk en een zeesluis bij Zoutkamp en een dam en schutsluis bij Wetsinge.
ZIJL
Na de sluis passeren we de Wetsingerzijl. Dit is een dubbelkerende schutsluis (zijl) in het Wetsingermaar, iets voor de uitmonding in het Reitdiep. De zijl heeft sinds 1969 geen enkele functie meer en staat dus altijd open. Ten noordwesten van de zijl staat boerderij Margriethoeve uit 1792 waar koffie, thee en heerlijk boerenijs te verkrijgen is.
Iets ten noorden van de zijl wandelen we door het gehucht De Raken aan het Oude Diepje naar Groot Wetsinge. Tot begin 17e eeuw vormde het Oude Diepje een meanderend onderdeel van het Reitdiep.
GROOT EN KLEIN WETSINGE
De naam Groot Wetsinge is een wat verwarrende naam; er staan namelijk minder huizen dan in Klein Wetsinge. Groot betekent hier hoog, vanwege de wierde waar het dorp op ligt. Klein Wetsinge, even ten zuiden van Groot Wetsinge, ligt niet op zo'n kunstmatige hoogte
Het Wetsingermaar en de Wetsingerzijl zijn genoemd naar Wetsinge. Dit duidt erop dat het in oude tijden een belangrijk dorp moet zijn geweest. In het kerkje van Klein Wetsinge, waar je o.a. kunt lunchen en een expositie kunt bekijken, klimmen we naar boven. Achterin is een uitzichtpunt gemaakt vanwaar we uitkijken over het gebied waar we vlak daarvoor wandelden.
SLOTRONDES
Na Klein Wetsinge arriveren we in Sauwerd. We maken er een rondje door het dorp dat net als Adorp door de Provinciale weg in tweeën is geknipt. Langs deze weg lopen we terug naar Adorp. Ook daar slingeren we nog even door het dorp en bekijken we de in de steigers staande kerk.
UIT DE KLEI GETROKKEN DIKKOPPEN
Ulrum ligt op twee wierden. Op de ene stond tot 1809 de 15e eeuwse Asingaborg. Op de andere staat de kerk waar onze wandeling start. De kerk is open want ze vieren Maria Lichtmis met een Maria Lichtmis wandeling langs de kerken van Ulrum, Vierhuizen en Niekerk. Wij lopen onze eigen route.
ONTPLEISTERDE GEWELVEN
Het interieur is anders dan bij andere Groningse kerken: schoonmetselwerk. De restauratie van 1916/1917 door de toenmalige rijksbouwmeester C.H. Peters was ingrijpend. De voorkeur in die tijd voor ontpleisterde gewelven en wanden en onbewerkte baksteen (de opkomende Amsterdamse School) heeft ervoor gezorgd dat er destijds geen onderzoek is gedaan naar de nu niet meer aanwezige muur- en/of gewelfschilderingen.
BOEKWEIT PANNENKOEK
Vanuit Ulrum lopen we naar Vierhuizen. Vierhuizen is gelegen aan de slaperdijk van de voormalige Lauwerszee en was tot 1927 een vissersdorp.
Ook de kerk in Vierhuizen doet mee aan de Maria Lichtmis wandeling. We worden getrakteerd op een heel hartelijk welkom en een warme boekweit pannenkoek.
Op de kerktoren schittert, net als in Ulrum, een gouden leeuw. De leeuw verwijst naar de familie Lewe die ooit het collatierecht had van deze kerken (het recht om de predikant te benoemen) en bewoners van de eerder genoemde Asingaborg bij Ulrum.
LAUWERSZEE
We wandelen vandaag in het landschap waar Sicco Mansholt opgroeide. Mansholt was minister van landbouw, visserij en voedselvoorziening van 4 juni 1945 tot 1 januari 1958 en één van de hoofdrolspelers in het boek ‘De graanrepubliek’ van Frank Westerman. Ik heb het boek ‘De graanrepubliek’ inmiddels uit, maar tijdens de wandeling zat ik er nog middenin en dat geeft zo’n wandeling door weer en wind over de voormalige bodem van de Wadden- en Lauwerszee toch een extra dimensie.
LANDBOUWPIONIERS
Net buiten Vierhuizen passeren we Westerhalm, de boerderij waar een broer van Mansholts grootvader woonde en verder de polder in passeren we Torum, Mansholts ouderlijk huis. In 1922, Sicco is dan 14 jaar, wordt Torum bij een executieverkoop verkocht. Het gezin verhuist naar de Wieringermeer waar Sicco later ook zelf een boerderij heeft. Hij noemde zijn boerderij Fletum, naar het veredelingsbedrijf van zijn oom Jochem in de Westpolder in Groningen (we passeren Fletum even later). Het veredelingsbedrijf is bekend om zijn kortstro-erwten en witte dikkoptarwe. Dat is tegelijk een fraaie typering van het geslacht-Mansholt, zo lees ik op internet: lange, uit de klei getrokken dikkoppen. Eigenzinnige landbouwpioniers van de beste soort.
DOOR DE POLDER
We lunchen met zicht op de Waddenzee en later pauzeren we in de luwte van de kerk van Hornhuizen voordat we de route door de polder vervolgen, terug naar Ulrum.
PS. Lees de graanrepubliek van Frank Westerman! Opvallend: zij die zich het beste voegen naar dat wat de overheid voorschrijft, krijgen uiteindelijk het hardst de deksel op de neus …